0%
Την Τετάρτη 24 Σεπτεμβρίου 2025, η MENTOR και ο Δήμος Ελευσίνας, σε συνδιοργάνωση με το Πανεπιστήμιο Πατρών, φιλοξένησαν στο Παλιό Αναψυκτήριο μια υβριδική ανοιχτή εκδήλωση που έφερε στο ίδιο τραπέζι δύο εμβληματικά έργα του προγράμματος Horizon Europe, το HeritACT και το INHERIT. Η συνάντηση αυτή είχε ως στόχο να αναδείξει και να μοιραστεί με το κοινό, και μεταξύ των εταίρων των δύο έργων, πρακτικές λύσεις για την επανάχρηση και την ενεργοποίηση χώρων βιομηχανικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Στη συνάντηση αυτή δόθηκε έμφαση σε τρεις βασικούς άξονες: τη συμμετοχή της κοινότητας, τις μη παρεμβατικές αρχιτεκτονικές λύσεις μικρής κλίμακας με ουσιαστικό αποτύπωμα στον αστικό και κοινωνικό ιστό της πόλης, και τις ψηφιακές εμπειρίες που διευρύνουν την πρόσβαση και ενισχύουν τη συμμετοχικότητα.
Η εκδήλωση μεταδόθηκε ζωντανά (10:30 - 13:30 ώρα Ελλάδας / 09:30 - 12:30 CET) και συγκέντρωσε ένα ευρύ φάσμα επαγγελματιών: επαγγελματίες του πολιτισμού, αρχιτέκτονες, φοιτητές και ερευνητές, οι οποίοι παρακολούθησαν τις παρουσιάσεις, αντάλλαξαν εμπειρίες και συζήτησαν γύρω από τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που προσφέρει η επανενεργοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Η επιλογή της Ελευσίνας ως τόπου συνάντησης δεν ήταν τυχαία. Πρόκειται για μια πόλη με ιδιαίτερη ιστορική και πολιτιστική διαστρωμάτωση, όπου η κληρονομιά της αρχαιότητας συνυπάρχει με τα ίχνη της έντονης βιομηχανικής ανάπτυξης του 20ού αιώνα. Η Ελευσίνα αποτελεί ένα ζωντανό εργαστήριο για την αναζήτηση νέων τρόπων επανάχρησης και ανάδειξης της κληρονομιάς. Η εμπειρία της πόλης ως Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 2023 ενίσχυσε ακόμη περισσότερο τις δυνατότητες συνεργασίας, καθώς έθεσε ήδη στο επίκεντρο το ζήτημα της βιώσιμης πολιτιστικής ανάπτυξης και της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας.
Στο πλαίσιο του έργου HeritACT, η Ελευσίνα λειτουργεί ως μία από τις τρεις πιλοτικές τοποθεσίες, μαζί με το Μιλάνο και τη Μπαλινά, προσφέροντας το πεδίο για να δοκιμαστούν στην πράξη νέες συμμετοχικές μεθοδολογίες, αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις μικρής κλίμακας και ψηφιακά εργαλεία. Με αυτόν τον τρόπο, η πόλη δεν φιλοξενεί απλώς μια σειρά από ευρωπαϊκές δράσεις, αλλά συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση ενός νέου παραδείγματος για την πολιτιστική κληρονομιά στην Ευρώπη, αποτελεί πρακτικό πεδίο εφαρμογής και μετασχηματίζεται με τη συμβολή της τοπικής κοινότητας και την καθοδήγηση της ομάδας του έργου, σύμφωνα με τα σύγχρονα Ευρωπαϊκά δεδομένα και τις αρχές του τις αρχές του Νέου Ευρωπαϊκού Bauhaus.
Η παρουσίαση του HeritACT έγινε από την ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών, συντονιστή του έργου. Στο επίκεντρο της εισήγησης βρέθηκε το όραμα του έργου, δηλαδή η γεφύρωση του παρελθόντος με το μέλλον των πόλεων μέσα από την πολιτιστική κληρονομιά.
Η ομάδα ανέλυσε πώς το HeritACT συνδυάζει τρεις βασικούς άξονες:
Παρουσιάστηκαν επίσης οι εννέα στόχοι του έργου, οι οποίοι καλύπτουν από την ενίσχυση των τοπικών συμμετοχικών διαδικασιών έως την ανάπτυξη πολιτικών και την ενσωμάτωση βιώσιμων υλικών στις κατασκευές. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ευθυγράμμιση με τις αρχές του New European Bauhaus (NEB), δηλαδή στις ήπιες παρεμβάσεις που καθιστούν την καθημερινότητα των ανθρώπων πιο όμορφη, βιώσιμη και συμπεριληπτική. Η παρουσίαση ανέδειξε πώς το HeritACT φιλοδοξεί να προσφέρει όχι μόνο καινοτόμες εφαρμογές, αλλά και ένα μεταβιβάσιμο μοντέλο, το οποίο μπορεί να υιοθετηθεί από άλλες πόλεις της Ευρώπης που αναζητούν τρόπους να γεφυρώσουν την πολιτιστική κληρονομιά με τη σύγχρονη αστική ζωή.
Το INHERIT στοχεύει στην ανάπτυξη και επίδειξη νέας γενιάς λύσεων για ιστορικά κτίρια, βελτιώνοντας την ενεργειακή και υλική απόδοσή τους, την ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή, καθώς και την προσβασιμότητα και συμπερίληψη. Μέσω 11 υπηρεσιών διαχείρισης, βασισμένων σε ΤΠΕ και συνδεδεμένων με κοινωνικές και συμπεριφορικές πρακτικές, το έργο θα εφαρμοστεί πιλοτικά σε 8 χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς , επαληθεύοντας την κλιμάκωση και αξιοποίηση των αποτελεσμάτων σε διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά, φυσικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Υιοθετεί μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία τριών στρωμάτων: το κοινωνικό, το επιστημονικό και το τεχνολογικό, ενισχυμένο με αλγορίθμους ΤΝ, big data και MCDA. Το σχήμα υλοποίησης απαρτίζεται από 18 εταίρους σε 13 ευρωπαϊκές χώρες, καλύπτοντας όλα τα επίπεδα καθώς και τις δράσεις επικοινωνίας, διάχυσης και αξιοποίησης. Στόχος του είναι να συνδυάσει τη διαχείριση των μνημείων με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, προσφέροντας μοντέλα που μπορούν να εφαρμοστούν σε διαφορετικά πολιτιστικά και κλιματικά περιβάλλοντα.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης παρουσιάστηκε η πιλοτική εφαρμογή του INHERIT στo Visby, μία μεσαιωνική πόλη που έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Στη συγκεκριμένη πόλη η μεθοδολογία του INHERIT εφαρμόζεται κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να πραγματοποιηθεί αξιολόγηση πακέτων ανακαίνισης με στόχο τον εντοπισμό των βέλτιστων στρατηγικών για τα κτίρια πολιτιστικής κληρονομιάς του συγκεκριμένου πιλότου. Μέσω της εφαρμογής μεθόδων Πολυκριτηριακής Ανάλυσης Αποφάσεων (MCDA), στόχος είναι η ανάλυση του αντίκτυπου διαφόρων στρατηγικών ανακαίνισης, λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως η τρέχουσα ενεργειακή κατάσταση, η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης και η διατήρηση του ιστορικού χαρακτήρα των κτιρίων. Επιπλέον υπηρεσίες θα δοκιμαστούν τόσο στο κτιριακό απόθεμα όσο και στο Kulturum.Όλες οι παρεμβάσεις σχεδιάζονται με προσοχή, ώστε να ενισχύουν τη λειτουργικότητα και τη βιωσιμότητα των κτιρίων, χωρίς να αλλοιώνουν τον ιστορικό τους χαρακτήρα.
Στη συνέχεια παρουσιάστηκε η πιλοτική εφαρμογή του INHERIT στη Σμύρνη, με επίκεντρο το κτίριο APİKAM έχει ιδιαίτερη ιστορική αξία για την πόλη, καθώς αποτελεί τον πρώτο πυροσβεστικό σταθμό που κατασκευάστηκε από τον Μητροπολιτικό Δήμο της Σμύρνης μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1922. Το κτίριο φιλοξενεί δημοτικά γραφεία, αίθουσα έκθεσης, δύο αίθουσες σεμιναρίων με χωρητικότητα άνω των 140 ατόμων, αίθουσα έρευνας του δημοτικού αρχείου, το Ίδρυμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Σμύρνης, το αρχείο τοπικού τύπου και ένα βιβλίο-καφέ στο παράρτημα. Με όλες αυτές τις λειτουργίες, το κτίριο έχει τη δυνατότητα να προσελκύει περισσότερους από 50.000 επισκέπτες ετησίως.
Δεδομένης της δημόσιας λειτουργίας του κτιρίου, στο πλαίσιο του έργου, θα βελτιωθεί η προσβασιμότητα και η χρήση του από πολίτες και επισκέπτες, θα εφαρμοστεί επίσης το εργαλείο υποστήριξης αποφάσεων για την αξιολόγηση των πλέον οικονομικά αποδοτικών στρατηγικών μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης και των εκπομπών, τη βελτίωση των εσωτερικών συνθηκών του κτιρίου και τη χρήση τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, διατηρώντας παράλληλα την ιστορική του αξία. Με τον τρόπο αυτό, το APİKAM επιχειρεί να αποτελέσει πρότυπο για το πώς τα κτίρια πολιτιστικής κληρονομιάς μπορούν να προσαρμόζονται στις ανάγκες της κοινότητας, χωρίς να χάνουν την ιστορική τους ταυτότητα. Η Σμύρνη, μέσα από αυτήν την πιλοτική εφαρμογή, αναδεικνύεται ως εργαστήριο όπου η τεχνολογική καινοτομία συναντά την προστασία της πολιτιστικής μνήμης.
Η παρουσίαση του Δήμου Ελευσίνας ανέδειξε το ιδιαίτερο πολιτιστικό και ιστορικό πλαίσιο της πόλης, υπογραμμίζοντας τον διττό της χαρακτήρα: από τη μία το βαρύ βιομηχανικό παρελθόν και από την άλλη την πλούσια αρχαιολογική κληρονομιά που την κατατάσσει στους σημαντικότερους τόπους της αρχαιότητας. Τονίστηκαν οι βασικές προκλήσεις, όπως η ανάγκη επανενεργοποίησης και αναζωογόνησης εγκαταλελειμμένων βιομηχανικών χώρων και η ουσιαστικότερη ενσωμάτωση του αρχαιολογικού χώρου στην καθημερινότητα των κατοίκων. Παράλληλα, επισημάνθηκε ότι το 2023 η Ελευσίνα υπήρξε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης· ένας τίτλος που άνοιξε τον δρόμο για σημαντικές διεκδικήσεις δεκαετιών. Το αποτύπωμα της διοργάνωσης αξιολογείται ακόμη· ωστόσο, παραμένουν κεκτημένα όπως η ενισχυμένη δικτύωση με ευρωπαϊκούς φορείς, τα συμμετοχικά προγράμματα με την τοπική κοινωνία και οι νέες πολιτιστικές υποδομές. Η δυναμική αυτή συνεχίζεται μέσα από έργα όπως το HeritACT, που επιδιώκουν να προσδώσουν νέα ζωή σε χώρους μέχρι πρότινος συνδεδεμένους με εγκατάλειψη ή περιβαλλοντική υποβάθμιση, μετατρέποντάς τους σε μοχλούς αστικής αναγέννησης, κοινωνικής συνοχής και βιώσιμης ανάπτυξης.
Η MENTOR, ως εταίρος του έργου HeritACT, παρουσίασε τις συμμετοχικές δράσεις που έχουν ήδη υλοποιηθεί και θα υλοποιηθούν στην πόλη στο πλαίσιο του έργου. Στην εισήγηση έγινε αναφορά στη μεθοδολογία που ακολουθείται για την ενεργοποίηση της τοπικής κοινότητας, με στόχο τη συμμετοχή των πολιτών στον σχεδιασμό και την επανάχρηση των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρουσιάστηκαν επίσης τα εργαλεία χαρτογράφησης και συλλογής δεδομένων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για να καταγραφούν οι ανάγκες και οι ιδέες των κατοίκων.
Παρουσιάστηκε η ολοκληρωμένη μεθοδολογική προσέγγιση που εφαρμόζεται στο πλαίσιο του έργου για την ενεργοποίηση της κοινότητας με στόχο επανάχρηση και επανενεργοποίηση χώρων βιομηχανικής κληρονομιάς. Στον πυρήνα της βρίσκονται τέσσερις διαδοχικές φάσεις:
Μέσα από την παρουσίαση έγινε σαφές ότι το HeritACT, με την καθοριστική συμβολή της MENTOR, λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στον τόπο και τους ανθρώπους του. Δεν αποκαθιστά ή επαναχρησιμοποιεί απλώς κτίρια, αλλά τα μετατρέπει σε ζωντανά πεδία διαλόγου, συμμετοχής και δημιουργικότητας.
Η Δρ Κατερίνα Λιάπη, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών, παρουσίασε τις αρχιτεκτονικές λύσεις που αναπτύσσει στο πλαίσιο του έργου HeritACT. Στην εισήγησή της εστίασε στον τρόπο με τον οποίο μικρής κλίμακας παρεμβάσεις μπορούν να συμβάλουν στην επανάχρηση τοποθεσιών που μέχρι στιγμής που δεν έχουν ενεργή παρουσία στον κοινωνικό ιστό της πόλης. Παρουσιάστηκαν παραδείγματα σχεδιασμών που αξιοποιούν κατάλληλα υλικά, ευέλικτες τυπολογίες και αρχιτεκτονικές λύσεις, εξασφαλίζοντας τη βιώσιμη εφαρμογή τους. Επιπλέον, η Δρ Λιάπη ανέδειξε την αντιστοίχισή τους με τις αρχές του New European Bauhaus, υπογραμμίζοντας την αισθητική ποιότητα, τη βιωσιμότητα και τη συμπερίληψη.
Πρόκειται για παρεμβάσεις ελαφριές, ευέλικτες και βιώσιμες, που συνδυάζουν αισθητική με λειτουργικότητα και μπορούν να προσαρμόζονται σε διαφορετικά περιβάλλοντα:
Κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω είναι το χαμηλό βάρος, το μικρό κόστος, η υψηλή μετατρεψιμότητα και η σαφής χρηστικότητα για τοπικές δράσεις.
Το Institute for Advanced Architecture of Catalonia (IAAC) παρουσίασε τις μεθοδολογίες και τις εφαρμογές που αναπτύσσει γύρω από τη χρήση καινοτόμων υλικών και κυκλικών διαδικασιών στον σχεδιασμό. Στόχος είναι οι παρεμβάσεις στους χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς να γίνονται με τρόπο που μειώνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, διασφαλίζοντας παράλληλα προσβασιμότητα και αισθητική ποιότητα. Οι συγκεκριμένες παρεμβάσεις θα λειτουργούν ως σκιάσεις, σημεία στάσης ή μικρές επιφάνειες δραστηριοτήτων. Το IAAC ανέδειξε πρακτικές που περιλαμβάνουν αρθρωτές (modular) κατασκευές, εύκολα προσαρμόσιμες στις ανάγκες της κοινότητας, καθώς και δοκιμές με βιο-υλικά που επιτρέπουν τη σταδιακή επαναχρησιμοποίηση και την επέκταση του κύκλου ζωής των υλικών. Με αυτόν τον τρόπο, η αρχιτεκτονική αντιμετωπίζεται όχι ως στατική επέμβαση, αλλά ως δυναμική διαδικασία.
Το σκέλος της συμμετοχικής προβολικής χαρτογράφησης (projection mapping) παρουσιάστηκε από την Εύα Βλαχάκη (Πανεπιστήμιο Πατρών), η οποία ανέδειξε πώς η τεχνολογία του projection mapping μπορεί να μετατραπεί σε συμμετοχικό εργαλείο πολιτιστικής αφήγησης. Η μεθοδολογία στηρίχτηκε στη συλλογική παραγωγή περιεχομένου στο πλαίσιο εργαστηρίων με κατοίκους, σχολεία και τοπικές ομάδες. Οι συμμετέχοντες δημιούργησαν οπτικά και ηχητικά αποσπάσματα (collage, stop-motion, μικρές ηχογραφήσεις), τα οποία στη συνέχεια θα ενσωματωθούν στις προβολές πάνω σε επιλεγμένες κατασκευές στον δημόσιο χώρο. Με αυτόν τον τρόπο, οι ίδιες οι γειτονιές της Ελευσίνας και οι κατοικοί τους επαναπροσδιορίζουν την εικόνα τους στον αστικό ιστό, ενώ το projection mapping λειτουργεί ως εργαλείο κοινής μνήμης και ορατότητας. Η προσέγγιση συνδέει την καλλιτεχνική έκφραση με τη συλλογική συμμετοχή, ενδυναμώνοντας τον ρόλο των κατοίκων ως συνδημιουργών του πολιτιστικού περιεχομένου.
Η ομάδα των THINGS παρουσίασε το σκέλος των ψηφιακών λύσεων του HeritACT, που στοχεύουν στη διεύρυνση της πρόσβασης και της συμμετοχής του κοινού. Οι προτάσεις τους οργανώνονται σε δύο βασικούς άξονες:
Οι λύσεις των THINGS συνδυάζουν τεχνολογική καινοτομία με συμμετοχικές πρακτικές, προσφέροντας εργαλεία που ενισχύουν την τοπική μνήμη και δημιουργούν νέες μορφές πολιτιστικής πρόσβασης.
Η εκδήλωση στην Ελευσίνα αποτέλεσε μια σπάνια ευκαιρία να βρεθούν μαζί δύο έργα του Horizon Europe, το HeritACT και το INHERIT. Αν και με διαφορετική αφετηρία, τα δύο έργα συναντώνται στην κοινή τους προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο των μνημείων και χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς στο σήμερα. Από τη μία πλευρά, το HeritACT φέρνει στο προσκήνιο τις συμμετοχικές διαδικασίες, τις ήπιες παρεμβάσεις και τα ψηφιακά εργαλεία που δίνουν φωνή στις κοινότητες και ενεργοποιούν τους χώρους. Από την άλλη, το INHERIT εισάγει την απαραίτητη τεχνογνωσία: ενεργειακή αποδοτικότητα, μεθόδους πρόβλεψης και λύσεις που συνδυάζουν την τεχνολογική καινοτομία με την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, πάντα με γνώμονα της συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας.
Το κλείσιμο της εκδήλωσης άφησε χρόνο για σειρά ερωτοαπαντήσεων (Q&A) μεταξύ ομιλητών και συμμετεχόντων, που άνοιξε πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις για το μέλλον της πολιτιστικής κληρονομιάς και τον ρόλο του πολιτισμού ως τον τέταρτο πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης. Με το πέρας της εκδήλωσης, οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν ένα περίπατο ανάμεσα στα βιομηχανικά κτίρια που παρουσιάστηκαν, «διάβασαν» τον αστικό ιστό και συζήτησαν επί τόπου τον τρόπο ένταξης των λύσεων στο πραγματικό περιβάλλον.
Η Ελευσίνα λειτουργεί ως πιλοτικός χώρος όπου οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις και οι ψηφιακές λύσεις του HeritACT που δημιουργήθηκαν από κοινού με την κοινότητα, πρόκειται να χρησιμοποιηθούν από αυτήν. Τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν εργαστήρια συν-σχεδιασμού και συν-υλοποίησης, ενεργοποίηση του εικονικού μουσείου για τη βιομηχανική κληρονομιά στην Ελευσίνα, σταδιακή ανάπτυξη της on-site AR εμπειρίας στα πρώτα σημεία ενδιαφέροντος, και την τελική παρουσίαση των λύσεων σε μια εκδήλωση πανευρωπαϊκής εμβέλειας. Μείνετε συντονισμένοι!