0%
Η Περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης
Στις μέρες μας, τα μουσεία καλούνται να ανταποκριθούν σε ταχύτατες και πολυεπίπεδες προκλήσεις που σχετίζονται με την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Για να παραμείνουν ζωντανά και λειτουργικά, χρειάζονται έναν στρατηγικό σχεδιασμό που να αντανακλά τις μεταβαλλόμενες ανάγκες, τις αξίες και τις προσδοκίες της κοινότητας. Το Επιχειρησιακό Σχέδιο αποτελεί το βασικό εργαλείο για να χαραχθεί αυτή η πορεία, διασφαλίζοντας τη διαφάνεια, τη βιωσιμότητα και τη συμμετοχικότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, η MENTOR εισάγει ένα νέο παράδειγμα στρατηγικού σχεδιασμού με τη μεθοδολογία Museum (21), η οποία εφαρμόζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που δεν περιορίζεται σε ακόμα ένα διοικητικό εργαλείο, αλλά ανοίγει τον δρόμο για έναν νέο πολιτιστικό θεσμό που σκέφτεται, αναστοχάζεται και συνδιαμορφώνει το μέλλον του μαζί με την κοινωνία.
Η μεθοδολογία Museum (21), σχεδιασμένη από την MENTOR, δεν αποτελεί απλά ένα εργαλείο σχεδιασμού· είναι μια καινοτόμος προσέγγιση που μετατρέπει το μουσείο σε έναν ζωντανό οργανισμό, ανοικτό και συνδεδεμένο με τις κοινότητες . Μέσα από συμμετοχικές διαδικασίες, όπου η φωνή των εργαζομένων των μουσείων, των ειδικών αλλά και της τοπικής κοινότητας λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, το μουσείο επαναπροσδιορίζει την αποστολή και το μέλλον του. Πρόκειται για μια πρακτική που όχι μόνο ενισχύει την οργανωτική δομή, αλλά και καλλιεργεί σχέσεις εμπιστοσύνης, δημιουργώντας ένα ισχυρό δίκτυο αμοιβαίας υποστήριξης και πολιτιστικής δημοκρατίας.
Πρόκειται για ένα δομημένο στρατηγικό εργαλείο που περιγράφει τις προτεραιότητες, τους στόχους, τις δράσεις και τα μέσα ενός μουσείου για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ του παρόντος και ενός επιθυμητού μέλλοντος ενισχύει τη διαφάνεια, διευκολύνει τη συνεργασία με εξωτερικούς φορείς και χορηγούς, και αποτελεί το θεμέλιο για την ορθή διαχείριση πόρων, ανθρώπινου δυναμικού και υποδομών.
Η περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης
Σε μια εποχή όπου οι πολιτιστικοί οργανισμοί καλούνται να ανταποκριθούν σε σύνθετες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, η ανάγκη για έναν ολοκληρωμένο στρατηγικό σχεδιασμό γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Τα μουσεία δεν αποτελούν εξαίρεση. Η εκπόνηση ενός επιχειρησιακού σχεδίου δεν είναι μια απλή διοικητική υποχρέωση αλλά ένα βασικό εργαλείο βιώσιμης ανάπτυξης, συμμετοχικής διακυβέρνησης και ενίσχυσης της σχέσης του μουσείου με την κοινωνία. Η περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ) αναδεικνύει τη σημασία της συμμετοχικής διαδικασίας και της συνεργασίας με την κοινότητα στην ανάπτυξη ενός βιώσιμου και σύγχρονου μουσείου.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας και το μεγαλύτερο αρχαιολογικό μουσείο της Βόρειας Ελλάδας. Στεγάζεται σε εμβληματικό κτίριο μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής, έργο του Πάτροκλου Καραντινού, και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, δίπλα στον Λευκό Πύργο. Η συλλογή του μουσείου καλύπτει όλη την ιστορική διαδρομή της Μακεδονίας, από την προϊστορική εποχή έως την ύστερη αρχαιότητα, με ιδιαίτερη έμφαση στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, τα ταφικά έθιμα, την καθημερινή ζωή, τη δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, καθώς και τις πολιτισμικές ανταλλαγές της εποχής. Το ΑΜΘ διακρίνεται για τον σύγχρονο μουσειολογικό του σχεδιασμό, τις εκπαιδευτικές του δράσεις και την εξωστρεφή του πολιτική. Με πολυδιάστατο ρόλο στον τοπικό και εθνικό πολιτιστικό χάρτη, λειτουργεί ως κόμβος πολιτισμού, εκπαίδευσης και έρευνας, ενώ συμμετέχει ενεργά σε διεθνή δίκτυα και επιστημονικές συνεργασίες. Το ΑΜΘ, ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), έχει ως αποστολή την προστασία, μελέτη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μακεδονίας, καθώς και την προώθηση της πολιτιστικής ανάπτυξης της περιοχής μέσω της μουσειακής και εκπαιδευτικής του δραστηριότητας.
Σε μια εποχή ταχύτατων αλλαγών, όπου οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις εξελίσσονται συνεχώς, το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης επιδιώκει να προσαρμοστεί και να καινοτομήσει, υιοθετώντας πρακτικές που ενισχύουν τη βιωσιμότητα, την προσβασιμότητα και τη σύνδεση με την τοπική και ευρύτερη κοινότητα. Μέσω της στρατηγικής του ανασυγκρότησης, το μουσείο δεσμεύεται να λειτουργεί ως ζωντανός οργανισμός, ανοιχτός στον διάλογο και τη συμμετοχή, ενισχύοντας τη σημασία του πολιτισμού στη σύγχρονη κοινωνία.
Η εκπόνηση του σχεδίου χωρίζεται σε επιμέρους φάσεις, οι οποίες προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες κάθε μουσείου. Στην περίπτωση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, το έργο υλοποιείται από τη MENTOR με στόχο τη δημιουργία ενός πιλοτικού μοντέλου στρατηγικού σχεδιασμού για δημόσια μουσεία στην Ελλάδα.
Οι βασικές φάσεις της διαδικασίας περιλαμβάνουν:
Ένα επιχειρησιακό σχέδιο δίνει στρατηγικό προσανατολισμό στο μουσείο, ενισχύει τη λογοδοσία και τη διαφάνεια, και καθιστά το μουσείο πιο ανθεκτικό και ευέλικτο απέναντι στις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος. Επιπλέον, η συμμετοχική του διάσταση καλλιεργεί σχέσεις εμπιστοσύνης με την κοινωνία και ενδυναμώνει τη θέση του μουσείου ως φορέα πολιτιστικής δημοκρατίας. Έτσι λοιπόν δημιουργείται ένα νέο δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ κοινότητας και μουσείου, γεγονός που οδηγεί τελικά στην αποτελεσματική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και στη βιώσιμη ανάπτυξη του μουσείου.
Οφέλη για το κοινό: βελτιώνοντας την εμπειρία επισκεπτών και την πρόσβαση στον πολιτισμό
Η εκπόνηση ενός επιχειρησιακού σχεδίου, ειδικά όταν βασίζεται σε σύγχρονες μεθοδολογίες όπως η MUSEUM (21) της MENTOR, έχει άμεσο και πολλαπλό όφελος για το κοινό των μουσείων. Πρωτίστως, προωθεί την ισότιμη πρόσβαση σε πολιτιστικές υπηρεσίες, διασφαλίζοντας ότι όλες οι κοινωνικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των ευάλωτων ή αποκλεισμένων πληθυσμών (όπως άτομα με αναπηρίες, πρόσφυγες, μειονότητες), μπορούν να συμμετέχουν ενεργά και χωρίς εμπόδια στην πολιτιστική ζωή. Το μουσείο δεν αποτελεί πλέον έναν παθητικό χώρο έκθεσης, αλλά μεταμορφώνεται σε έναν ζωντανό, συμμετοχικό τόπο, όπου οι επισκέπτες γίνονται συνδημιουργοί της πολιτιστικής εμπειρίας. Μέσα από βιωματικά προγράμματα, πολυγλωσσικές ξεναγήσεις, προσβάσιμες ψηφιακές πλατφόρμες και διαδραστικά εργαστήρια, το κοινό ενθαρρύνεται να ανακαλύψει, να εκφραστεί και να συνδιαμορφώσει το περιεχόμενο του μουσείου. Επιπλέον, η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της διαγενεακής, διαπολιτισμικής συμμετοχής καθιστά το μουσείο χώρο ανοιχτής επικοινωνίας και πολιτισμικής φροντίδας, που συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχοκοινωνικής ευημερίας των επισκεπτών. Τέλος, η εφαρμογή συστημάτων αξιολόγησης και συνεχούς ανατροφοδότησης εξασφαλίζει ότι οι υπηρεσίες και οι δράσεις προσαρμόζονται στις πραγματικές ανάγκες και προσδοκίες των κοινοτήτων, καθιστώντας το μουσείο έναν ελκυστικό και δυναμικό θεσμό, κεντρικό στην τοπική και εθνική πολιτιστική ζωή.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, υιοθετώντας αυτή την προσέγγιση, τοποθετείται στην αιχμή του στρατηγικού πολιτιστικού σχεδιασμού στην Ελλάδα ως πρότυπο. Η συμμετοχή του μουσείου στην πιλοτική εκπόνηση του επιχειρησιακού σχεδίου έρχεται να ενισχύσει τον θεσμικό του ρόλο και να λειτουργήσει ως παράδειγμα καινοτόμου διοικητικής πρακτικής για τον ευρύτερο μουσειακό χώρο στην Ελλάδα. Η πιλοτική εφαρμογή της μεθοδολογίας Museum(21) από τη MENTOR στο ΑΜΘ αποτελεί την πρώτη εφαρμογή αυτού του μοντέλου σε δημόσιο μουσείο στην Ελλάδα και αναμένεται να αποτελέσει οδηγό για αντίστοιχες πρωτοβουλίες. Το πιλοτικό αυτό έργο αναμένεται να λειτουργήσει ως μοντέλο και για άλλους δημόσιους πολιτιστικούς οργανισμούς που επιθυμούν να σχεδιάσουν το μέλλον τους με όραμα, συνέπεια και κοινωνική συνείδηση.
Σύνδεση με το Θέμα του Συνεδρίου ICOM Dubai 2025:
Το φετινό θέμα του 27ου Διεθνούς Συνεδρίου του ICOM, που θα πραγματοποιηθεί στο Ντουμπάι τον Νοέμβριο του 2025, είναι «Το Μέλλον των Μουσείων σε Ταχύτατα Μεταβαλλόμενες Κοινωνίες». Το θέμα εστιάζει στην ανάγκη των μουσείων να προσαρμοστούν στις ταχύτατες κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές αλλαγές, ενισχύοντας τη σύνδεσή τους με τις κοινότητες και προάγοντας τη συμμετοχικότητα και την καινοτομία. Η μεθοδολογία MUSEUM (21), που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στο ΑΜΘ, ευθυγραμμίζεται πλήρως με αυτό το θέμα, καθώς προάγει έναν συμμετοχικό στρατηγικό σχεδιασμό που ενσωματώνει τις φωνές της κοινότητας και των εργαζομένων, ενδυναμώνοντας τον ρόλο του μουσείου ως ζωντανό οικοσύστημα σχέσεων και ανταλλαγών. Η διαδικασία αυτή αντανακλά την ανάγκη για μουσεία που λειτουργούν ως ενεργοί φορείς κοινωνικής αλλαγής και πολιτιστικής δημοκρατίας, όπως τονίζεται και στο πλαίσιο του συνεδρίου του ICOM.
