0%
Η Ελευσίνα είναι μια πόλη με μοναδική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά, όπου το μυθολογικό παρελθόν, η αγροτική ζωή και η βιομηχανική ανάπτυξη συνυφαίνονται σε ένα πολυεπίπεδο πολιτιστικό τοπίο. Ο αρχαιολογικός χώρος φωτίζει τον ρόλο του μύθου και της γης στην κατανόηση του τόπου, από τη Δήμητρα και την Περσεφόνη έως τα Ελευσίνια Μυστήρια. Την ίδια στιγμή, τα βιομηχανικά κατάλοιπα του 19ου και του 20ού αιώνα αφηγούνται την ταχύρρυθμη και συχνά βίαιη εκβιομηχάνιση που μεταμόρφωσε τον αστικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα της περιοχής.
Η πόλη, που γνώρισε ριζικές αλλαγές με την εγκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής και τη συνεχή άφιξη εργατών από όλη την Ελλάδα, διαμόρφωσε έναν ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό. Η Ελευσίνα δεν περιορίζεται στα διοικητικά της όρια· εκτείνεται σε ολόκληρο το Θριάσιο Πεδίο, έναν ενιαίο χώρο πολιτιστικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής ενότητας, όπου μνημεία, βιομηχανικά κτίρια και φυσικά τοπία συγκροτούν ένα ζωντανό οικομουσείο.
Σήμερα η Ελευσίνα κουβαλά τις μνήμες αυτών των διαδοχικών μεταμορφώσεων και αποτελεί ένα μοναδικό πεδίο όπου η ιστορία, η κοινωνία και το περιβάλλον συναντώνται και συνομιλούν, προσφέροντας ένα πλούσιο υπόβαθρο για την κατανόηση του παρελθόντος και την έμπνευση του μέλλοντος.
Το οικομουσείο γεννήθηκε στη Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 1970, μέσα από τη σκέψη του μουσειολόγου Georges Henri Rivière, ως μια ριζοσπαστική πρόταση που αμφισβήτησε τα όρια του παραδοσιακού μουσείου. Δεν περιορίζεται σε κλειστούς εκθεσιακούς χώρους ούτε απομονώνει τα εκθέματα από το πλαίσιό τους· αντιθέτως, τα διατηρεί στις αυθεντικές τους θέσεις, προτείνοντας μια βιωματική εμπειρία στον τόπο. Οι κάτοικοι δεν είναι απλοί θεατές αλλά ουσιαστικοί συντελεστές: συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη διατήρηση του οικομουσείου, συνδυάζοντας την επιστημονική γνώση με την καθημερινή εμπειρία. Έτσι, το οικομουσείο μετατρέπεται σε πλαίσιο συμμετοχής, εργαλείο ενδυνάμωσης της κοινότητας και πεδίο δυναμικής κατανόησης της σχέσης πολιτισμού, κοινωνίας και περιβάλλοντος.
Το Pros-Eleusis (Personalised RouteS in Eleusis) είναι ένα ερευνητικό έργο που υλοποιήθηκε την περίοδο 2019–2021 στο πλαίσιο της δράσης «Ερευνώ – Δημιουργώ – Καινοτομώ». Στόχος του ήταν η ανάπτυξη μιας καινοτόμου εφαρμογής για κινητές συσκευές, ικανής να προσφέρει εξατομικευμένες περιηγητικές διαδρομές στην πόλη και το Θριάσιο Πεδίο, συνδέοντας τον αρχαιολογικό χώρο, τον αστικό ιστό, το βιομηχανικό παρελθόν και την ύπαιθρο. Η ανάδειξη της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021 δημιούργησε την κατάλληλη συγκυρία για την πιλοτική εφαρμογή του έργου σε πραγματικές συνθήκες, σε μια πόλη με ιδιαίτερες προκλήσεις αλλά και πλούσιες δυνατότητες τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.
Η καινοτομία του Pros-Eleusis βρίσκεται στη διπλή του διάσταση:
Ο επισκέπτης δεν ακολουθεί πλέον μια γενική αφήγηση, αλλά συνθέτει τη δική του πορεία, ανακαλύπτοντας μνήμες, ιστορίες και τοπόσημα. Παράλληλα, οι κάτοικοι της Ελευσίνας δεν μένουν παθητικοί δέκτες αλλά αναδεικνύονται σε συνδιαμορφωτές της αφήγησης, μεταφέροντας παραδόσεις, εμπειρίες και οικογενειακές μνήμες.
Η φιλοσοφία αυτή στηρίζεται στην έννοια του οικομουσείου, όπως την όρισε ο Γάλλος μουσειολόγος Georges Henri Rivière το 1971: ένας «καθρέφτης» στον οποίο οι κοινότητες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους, μελετούν τα ίχνη του παρελθόντος και τις δομές του παρόντος, για να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Το οικομουσείο λειτουργεί και ως «σχολείο», καλώντας τα μέλη της κοινότητας να μελετήσουν, να προστατεύσουν και να μεταδώσουν την κληρονομιά τους, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει στους επισκέπτες να γνωρίσουν τοπικές κοινωνίες και τη συμβολή τους στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Η Ελευσίνα, με την πλούσια μυθολογική της κληρονομιά (Δήμητρα, Περσεφόνη, Ελευσίνια Μυστήρια), τη ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη του 19ου και 20ού αιώνα και τις μετακινήσεις πληθυσμών – από τα εσωτερικά μεταναστευτικά ρεύματα μέχρι τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής – αποτελεί ιδανικό τόπο εφαρμογής αυτής της ιδέας. Η κοινωνία της πόλης διαμορφώθηκε μέσα από μνήμες και εμπειρίες που παραμένουν ζωντανές παρά τις συνέπειες της αποβιομηχάνισης και της οικονομικής κρίσης.
Το Pros-Eleusis δεν είναι απλώς ένα τουριστικό εργαλείο, αλλά μια στρατηγική πολιτιστικής και κοινωνικής αναγέννησης. Δημιουργεί νέο μοντέλο συνεργασίας ανάμεσα σε δημόσιους φορείς, ερευνητικά ιδρύματα, εταιρείες, τοπικές επιχειρήσεις και κοινότητες, ενώ παράλληλα, με την αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας, ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της περιοχής. Έτσι, συμβάλλει στη δημιουργία ενός πολιτιστικού και τουριστικού προϊόντος υψηλής ποιότητας, που βασίζεται στην αυθεντικότητα, τη συμμετοχή και τη βιωσιμότητα.
Με αυτόν τον τρόπο, η Ελευσίνα αποκτά τη δυνατότητα να ανανεώσει την εικόνα της, να εδραιώσει τον ρόλο του πολιτισμού ως μοχλού ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής και να λειτουργήσει ως παράδειγμα πόλης που επενδύει στη μνήμη, την καινοτομία και τη συμμετοχή για να διαμορφώσει το μέλλον της.
Το Pros-Eleusis συνδέεται άμεσα με το ευρύτερο πλαίσιο της Ατζέντας 21 για τον Πολιτισμό (Agenda 21 for Culture), η οποία θέτει τον πολιτισμό στο επίκεντρο της βιώσιμης ανάπτυξης και τον αναγνωρίζει ως τέταρτο πυλώνα, ισότιμο με την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Στην περίπτωση της Ελευσίνας, η δημιουργία του οικομουσείου δεν αποτελεί μόνο μια καινοτόμο μουσειολογική πρακτική, αλλά ενσαρκώνει αυτήν ακριβώς τη θεμελιώδη αντίληψη. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν προσεγγίζεται ως απομονωμένο σύνολο μνημείων ή αντικειμένων, αλλά ως ένα σύστημα ζωντανών σχέσεων που συνδέεται με τις κοινωνικές ανάγκες, την ταυτότητα των κατοίκων και τις προκλήσεις που θέτει το φυσικό και αστικό περιβάλλον.
Μέσα από αυτή τη σκοπιά, το έργο προωθεί την ενεργή συμμετοχή της κοινότητας, καλλιεργεί την κοινωνική συνοχή και συμβάλλει στην ανάδειξη και ενδυνάμωση της τοπικής ταυτότητας. Η προστασία του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος δεν αντιμετωπίζεται ως δευτερεύουσα διάσταση, αλλά ως βασική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα του τόπου. Παράλληλα, η αξιοποίηση νέων τεχνολογιών και η μεταφορά γνώσης από ερευνητές και επαγγελματίες του πολιτισμού προς τις επιχειρήσεις και τις τοπικές δομές ενισχύουν τη δυνατότητα της Ελευσίνας να σταθεί ανταγωνιστικά σε διεθνές επίπεδο, χωρίς να χάνει την αυθεντικότητα και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Με αυτόν τον τρόπο, ο πολιτισμός μετατρέπεται σε μοχλό ανάπτυξης, καινοτομίας και ευημερίας, γεφυρώνοντας παρελθόν, παρόν και μέλλον σε μια συνεκτική προοπτική για την πόλη και εν γένει το Θριάσιο Πεδίο.
Η εφαρμογή του Pros-Eleusis επιτρέπει στην Ελευσίνα να αποκτήσει μια συνεκτική αφήγηση της ιστορίας και της ταυτότητάς της. Οι επισκέπτες μπορούν να γνωρίσουν όχι μόνο τα αρχαιολογικά μνημεία αλλά και τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις, τα μικρά καταστήματα, τις γειτονιές και την ύπαιθρο, συνθέτοντας μια ολιστική μουσειακή εμπειρία που αναδύεται από τον τόπο και επιστρέφει στον τόπο. Οι κάτοικοι αναλαμβάνουν ρόλο συν-δημιουργών, με αποτέλεσμα το οικομουσείο να εκφράζει αυθεντικά τη φωνή της κοινότητας. Έτσι, η Ελευσίνα παρουσιάζεται ως ένας ζωντανός οργανισμός, ένα παλίμψηστο που ενώνει το ένυλο και το άυλο, το παρελθόν και το παρόν, την παράδοση και την καινοτομία, διαμορφώνοντας ένα συνεχές πολιτισμικό τοπίο. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πολιτισμός δεν είναι απλώς αντικείμενο θέασης αλλά εργαλείο κατανόησης, συμμετοχής και βιώσιμου μέλλοντος.
Το Pros-Eleusis μετατρέπει την πόλη σε χώρο συνάντησης, μνήμης και εμπειρίας, όπου κάτοικοι και επισκέπτες συνδιαμορφώνουν το παρόν και οραματίζονται το μέλλον. Το οικομουσείο της Ελευσίνας αναδεικνύεται έτσι σε παράδειγμα πολιτιστικής και κοινωνικής αναγέννησης, αποδεικνύοντας ότι ο πολιτισμός μπορεί να λειτουργήσει ως δύναμη συνοχής, συνέχειας, δημιουργίας και βιώσιμης ανάπτυξης.
Ως καινοτόμο προϊόν πολιτιστικού τουρισμού, το Pros-Eleusis προσφέρει στους επισκέπτες μια μοναδική εμπειρία, δημιουργεί νέες ευκαιρίες ανάπτυξης για τις τοπικές επιχειρήσεις, ενδυναμώνει τις κοινότητες μέσω της συμμετοχής τους και αποτελεί ένα εξαγώγιμο μοντέλο που μπορεί να αξιοποιηθεί από δήμους, τουριστικούς οργανισμούς και φορείς πολιτιστικής διαχείρισης διεθνώς.
Το έργο υλοποιήθηκε από το Ερευνητικό Κέντρο "Αθηνά" και τις εταιρείες MENTOR και CITE, με συγχρηματοδότηση από την Ελλάδα, την Ευρωπαική Ένωση και τους συμμετέχοντες ιδιωτικούς φορείς.