0%
Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή τεχνολογία αναδιαμορφώνει σε βάθος τη ζωή μας και τους τρόπους με τους οποίους παράγουμε, διαμοιραζόμαστε και προσλαμβάνουμε τη γνώση και την πληροφορία, η πολιτιστική κληρονομιά δεν μένει ανεπηρέαστη. Αντίθετα, αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο ψηφιακού μετασχηματισμού, συμμετοχής και καινοτομίας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης, της εκπαίδευσης και του πολιτισμού έως το 2030, αναγνωρίζοντας τον πολιτισμό ως βασικό πυλώνα βιώσιμης ανάπτυξης και ως τον κυριότερο παράγοντα ψηφιακής δημοκρατικής μετάβασης. Εντός αυτού του πλαισίου, το έργο HeritACT (Heritage Activation through Communities and Technologies), που υλοποιείται με τη χρηματοδότηση του Horizon Europe, φέρνει στην πράξη την έννοια της συμμετοχικής ψηφιακής καινοτομίας στον πολιτισμό.
Το HeritACT εστιάζει στην επανάχρηση, την ανάδειξη και την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από την ενεργοποίηση των τοπικών κοινοτήτων, με τη χρήση αρκετών διαδραστικών ψηφιακών εργαλείων. Από τον συμμετοχικό σχεδιασμό έως την αξιολόγηση βιωσιμότητας και την άντληση χρηματοδότησης, το έργο παρέχει ένα πλήρες toolkit που προάγει τη συλλογικότητα, τη δημιουργικότητα και την τεκμηριωμένη λήψη αποφάσεων.
Σύμφωνα με το επίσημο έγγραφο της ΕΕ “State of the Digital Decade 2025” (13/06/2025), η ψηφιοποίηση στον πολιτισμό αναγνωρίζεται ως κρίσιμο πεδίο για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, της καινοτομίας και της συμμετοχικότητας. Η ενεργή εμπλοκή των πολιτών στη συνδιαμόρφωση του πολιτισμού και των πολιτιστικών χώρων είναι πλέον στόχος, όχι απλώς καλή πρακτική. Παράλληλα, η Σύσταση 2021/C 193/06 για τη «Κοινή Ψηφιακή Αποθήκευση για την Πολιτιστική Κληρονομιά» προωθεί τη διασύνδεση δεδομένων, την πρόσβαση σε ψηφιοποιημένο περιεχόμενο και τη χρήση προηγμένων εργαλείων, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Europeana.
Το HeritACT ενσωματώνει αυτές τις κατευθύνσεις, προτείνοντας ένα σύνολο εργαλείων ανοικτού κώδικα, δωρεάν και προσαρμοσμένων στις ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων. Η ψηφιοποίηση δεν είναι, σε αυτή την περίπτωση, τεχνολογικός αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την ενδυνάμωση της σχέσης των πολιτών με την πολιτιστική κληρονομιά και την ανάδειξη της πολιτιστικής πολυμορφίας.
Στο πλαίσιο της Ψηφιακής Δεκαετίας της Ευρώπης, η πολιτιστική κληρονομιά αναγνωρίζεται όχι μόνο ως πυλώνας μετάβασης, αλλά και ως στρατηγικός τομέας για την ενίσχυση της ψηφιακής κυριαρχίας, της καινοτομίας και της πολιτιστικής δημοκρατίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την πλήρη ενεργοποίηση των δημόσιων πολιτιστικών δεδομένων, την ενίσχυση της Europeana ως ενιαίας ψηφιακής πλατφόρμας αποθήκευσης δεδομένων της ευρωπαϊκής κληρονομιάς, και την ενδυνάμωση των δεξιοτήτων των πολιτών σε θέματα ψηφιακής πολιτισμικής συμμετοχής. Η έμφαση μετατοπίζεται από την απλή τεκμηρίωση των μνημείων και των αρχείων στη δημιουργία βιωματικών, συμμετοχικών και διαδραστικών εμπειριών μέσω τεχνολογιών όπως η επαυξημένη πραγματικότητα, το serious gaming και τα γεωχωρικά εργαλεία.
Το έργο HeritACT ενσωματώνει πλήρως αυτό το νέο ευρωπαϊκό όραμα για την πολιτιστική κληρονομιά, αξιοποιώντας τεχνολογίες αιχμής για τη δημιουργία ψηφιακών εμπειριών που ενεργοποιούν τη συλλογική μνήμη και ενισχύουν τη συμμετοχή των πολιτών. Μέσα από την τρισδιάστατη αποτύπωση αντικειμένων, την εικονική και επαυξημένη πραγματικότητα (VR/AR) και τη χρήση γεωχωρικών αφηγήσεων, το HeritACT μετατρέπει τοπικά τεκμήρια και προσωπικές ιστορίες σε προσβάσιμο πολιτιστικό περιεχόμενο. Το έργο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην πολιτισμική συν-δημιουργία, προσκαλώντας κατοίκους, φορείς και συλλογικότητες να συμβάλουν ενεργά στη διαμόρφωση των εκθέσεων και των αφηγήσεων, αποτυπώνοντας τη βιομηχανική κληρονομιά της Ελευσίνας με όρους βιωματικούς και διαδραστικούς. Με αυτόν τον τρόπο, η πολιτιστική τεκμηρίωση δεν αποτελεί απλώς μια διαδικασία καταγραφής, αλλά ένα μέσο ενδυνάμωσης της τοπικής ταυτότητας στο ψηφιακό περιβάλλον της Ευρώπης.
Σύμφωνα με τη Σύσταση 2011/711/ΕΕ του Συμβουλίου, τα κράτη-μέλη της ΕΕ καλούνται να επιταχύνουν την ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς τους και να διασφαλίσουν την ανοικτή πρόσβαση στο σχετικό περιεχόμενο, ιδίως για σκοπούς εκπαίδευσης, έρευνας και δημιουργικής επανάχρησης. Η έμφαση στη διαλειτουργικότητα των δεδομένων και στη βιώσιμη, μακροχρόνια αποθήκευση εγείρει νέες ανάγκες τεχνικής υποστήριξης, διακυβέρνησης και διασφάλισης ποιότητας. Η στρατηγική αυτή ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις αρχές του New European Bauhaus, ενισχύοντας την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς ως κοινού αγαθού, προσβάσιμου και ενεργού στο δημόσιο χώρο, όχι ως μουσειακό αποτύπωμα του παρελθόντος, αλλά ως πεδίο για το μέλλον της συμμετοχικής και βιώσιμης Ευρώπης.
Ακολουθώντας την παραπάνω σύσταση, στο πλαίσιο του έργου HeritACT πραγματοποιείται τρισδιάστατη ψηφιακή αποτύπωση αντικειμένων που συνδέονται με την ιστορία και τη βιομηχανική κληρονομιά της Ελευσίνας. Η τρισδιάστατη αποτύπωση και η διάθεση των ψηφιοποιημένων αντικειμένων αποτελεί ένα καινοτόμο εργαλείο διαφύλαξης, προσβασιμότητας και επανανοηματοδότησης της πολιτιστικής μνήμης. Μέσα από μια διαδικασία που σέβεται το αυθεντικό υλικό και τη συναισθηματική του αξία για τις τοπικές κοινότητες, δημιουργούνται ακριβή ψηφιακά αντίγραφα τα οποία εντάσσονται σε μία εικονική έκθεση ανοιχτή σε όλους, συμβάλλοντας στην εκπαίδευση, την τεκμηρίωση και την πολιτιστική δημοκρατία. Η προσέγγιση αυτή ανταποκρίνεται στις νέες πολιτικές της ΕΕ για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (Κανονισμός ΕΕ 2019/880), αναδεικνύοντας τη σημασία της νομιμότητας, της διαφάνειας και της υπεύθυνης ψηφιακής διάθεσης των πολιτιστικών αγαθών. Στην καρδιά του HeritACT βρίσκεται η πεποίθηση πως κάθε τεκμήριο, κάθε προσωπικό αντικείμενο μπορεί να συμβάλει στην ψηφιακή ανασυγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας μιας πόλης που φέρει ανεξίτηλα τα ίχνη της εκβιομηχάνισης, των περιβαλλοντικών προκλήσεων, της ιστορικής μνήμης και της αλλαγής. Έτσι, κάθε τεκμήριο μετατρέπεται σε γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, αναδεικνύοντας τη σημασία της συλλογικής μνήμης μέσα από τα εργαλεία της τεχνολογίας και της πολιτιστικής δημοκρατίας.
Το μέλλον της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι συμμετοχικό, διαδραστικό και ψηφιακό, και η πόλη της Ελευσίνας αποτελεί ένα εξαιρετικά γόνιμο πεδίο.
📎 Περισσότερες πληροφορίες και πρόσβαση στα ψηφιακά εργαλεία του έργου: www.heritact.eu